Jednym z najważniejszych partnerów handlowych Turcji jest Unia Europejska, na którą przypada prawie połowa realizowanej wymiany handlowej. W roku 1996 (czyli w roku powstania unii celnej między Turcją a krajami Unii Europejskiej) Turcja dostarczała na rynek wspólnotowy towary o łącznej wartości 12,57 mld USD, co w ogólnej wartości 23,22 mld USD eksportu stanowiło 54,13%. W roku następnym było to już 13,4 mld USD, a w 2008 - przeszło 63,39 mld USD. A zatem w analizowanym okresie Turcja niemal pięciokrotnie zwiększyła wartość swoich towarów sprzedawanych na jednolitym rynku europejskim, przy czym największe zmiany odnotowano w roku 2003, kiedy to w porównaniu z rokiem poprzednim eksport wzrósł 34,2% ( z 20,4 mld USD do 27,4 mld USD) oraz w roku 2004, kiedy to w porównaniu z rokiem poprzednim eksport wzrósł o ok. 33,6 % (z 27,4 mld USD do 36,6 mld USD) ( patrz wykres 1).{jcomments on}

Z przedstawionych powyżej danych wynika, iż w początkowym okresie funkcjonowania unii celnej pomiędzy Turcją a UE efekt kreacji oraz przesunięcia eksportu miał raczej marginalne znaczenie. W roku 1997 wartość eksportu wzrosła bowiem jedynie o 866 mld USD w porównaniu z rokiem 1996 (6,9%), dla kolejnych lat wzrost ten wynosił odpowiednio: 1 378 USD (1998r.), 611 USD (1999r.) i 240 USD (2000r). Istotne zmiany w wolumenie eksportu widoczne są dopiero od roku 2001. Biorąc pod uwagę, fakt iż od początku funkcjonowania unii Wspólnota znosiła cła i ograniczenia ilościowe na tureckie towary, tak nieznaczny wzrost eksportu może świadczyć o niskiej konkurencyjności tureckich towarów¹.

Wykres 1. Eksport Turcji do Unii Europejskiej w latach 1996-2008, mln USD

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Turkish Statistical Institute, www.turkstat,gov.tr.

Znaczące zmiany w badanym okresie nastąpiły również po stronie importu towarów z UE. Wzrósł on z 24,32 mld USD w roku 1996 do 74,8 mld USD w roku 2008, co oznacza niemal trzykrotny wzrost. Największe zmiany odnotowano w latach 2003-2004, kiedy to import wzrósł odpowiednio o 9,45 mld USD (36,8%) oraz 12,96 mld USD (36,9%). Najniższą wartość importu odnotowano w roku 2001- 19,82 mld USD, co było spowodowane wystąpieniem kryzysu finansowego w Turcji². Od tego momentu strumień napływu towarów unijnych na rynek turecki wykazywał tendencję wzrostową. Warto jednak zauważyć, iż import towarów spoza UE do Turcji wzrasta coraz szybciej i w roku 2008 był prawie dwukrotnie wyższy od wartości importu z krajów Wspólnoty (wykres 2).

Saldo wymiany handlowej między Turcją, a Unią Europejską, podobnie jak w przypadku całej wymiany zagranicznej Turcji, przyjmuje wartości ujemne. Największy deficyt w analizowanym okresie odnotowany został w pierwszych latach funkcjonowania unii celnej. Działo się tak ponieważ import towarów z UE do Turcji rósł relatywnie szybciej od tureckiego eksportu do UE. W pierwszym roku obowiązywania unii saldo to wynosiło 11,7 mld USD, w roku kolejnym jeszcze bardziej się pogłębiło osiągając poziom 12,7 mld USD. Na zbliżonym poziomie ukształtowało się saldo wymiany w roku 2000, kiedy to import przewyższył eksport o 12,86 mld USD. Znaczne zmniejszenie tureckiej wymiany handlowej w roku 2001, spowodowało iż ujemne saldo osiągnęło najniższą wartość w badanym okresie i wyniosło 2,8 mld USD. Warto jednak zauważyć, iż od tego momentu deficyt w handlu zagranicznym między Turcją a Unią Europejską zaczął znowu rosnąć (wykres 3).

Wykres 2. Import Turcji z Unii Europejskiej w latach 1996-2008, mln USD

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Turkish Statistical Institute, www.turkstat,gov.tr.

Wykres 3. Saldo wymiany Turcji z Unią Europejską w latach 1996-2008, mln USD

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Turkish Statistical Institute, www.turkstat,gov.tr

W eksporcie Turcji do Wspólnoty dominują dobra konsumpcyjne, które stanowią około 60% wymiany. Wartość eksportu tych dóbr w latach 1996-2004 uległa potrojeniu. Turcja eksportowała do UE towary konsumpcyjne o łącznej wartości 7,4 mld USD a w roku 2004 - 19,76 mld USD. Jednakże od roku 2002 ich procentowy udział w eksporcie do Wspólnoty maleje.

Dobra inwestycyjne mają marginalny udział w tureckim eksporcie do UE. Jednakże ich procentowy udział w badanym okresie wzrósł ponad trzykrotnie. Warto również zwrócić uwagę na fakt, iż wartość dóbr inwestycyjnych przeznaczonych na eksport w badanym okresie uległa znacznemu wzrostowi- w roku 1996 było to 396 mln USD, a w roku 2004 już ponad 3,77 mld USD, co oznacza ponad dziewięciokrotny wzrost. Dodatkowo, w analizowanym okresie, to właśnie dobra inwestycyjne cechuje największa tendencja wzrostowa (tabela 1).

Źródło: Turkey - EU trade, Undersecretariat of the Prime Ministry of Foreign Trade , http://www.dtm.gov.tr/.

Odmienna sytuacja wstępuje natomiast w imporcie towarów z UE do Turcji. W badanym okresie dobra inwestycyjne stanowią tu istotny element i stanowią prawie 1 ogółu wymiany. Warte zauważenia jest również to, iż wartość importu dóbr inwestycyjnych ze Wspólnoty do Turcji w analizowanym okresie wzrosła z 7,4mld USD do 10,7 mld USD, jednakże ich udział procentowy zmniejszył się z blisko 32% do 23,5%. Jeżeli chodzi zaś o dobra konsumpcyjne to roku 1996 stanowiły one 12,4% a w roku 2004 około 17% wymiany. Widocznych jest wzrost zarówno w wartości jak i w udziale importu tych dóbr z UE do Turcji ( tabela 2).

Źródło: Turkey - EU trade, Undersecretariat of the Prime Ministry of Foreign Trade , http://www.dtm.gov.tr/.

Wśród państw członkowskich Wspólnoty największym partnerem handlowym Turcji, zarówno po stronie importu jak i eksportu, są Niemcy. W roku 2008 wartość tureckiego eksportu do tego kraju wyniosła 12,95 mld USD co stanowi 9,8% ogółu eksportu Turcji do wszystkich państwa świata i 20,4% tureckiego eksportu do krajów należących do UE. W przypadku importu towarów do Niemiec to w roku 2008 wyniósł on 18,68 mld, co stanowiło 9,3% ogółu importu Turcji ze wszystkich państwa świata i ok. 25% wartości importu z krajów należących do UE. Istotne z punktu widzenia tureckiej wymiany handlowej są także rynki: włoski, brytyjski, francuski, hiszpański rumuński, holenderski czy belgijski. Dodatnie saldo wymiany handlowej w 2008r. Turcja odnotowała w wymianie z Wielką Brytanią, Rumunią, Holandią, Grecją, Bułgarią, Maltą oraz Danią (wykres 4).

Wykres 4. Główni partnerzy handlowi Turcji należący do UE w roku 2008, mln USD

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Turkish Statistical Institute, www.turkstat,gov.tr.

* Absolwentka Uniwersytetu Łódzkiego wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego, uzyskała stopień magistra na kierunku Stosunki Międzynarodowe w 2009 roku. Zajmuje się problematyką akcesji Turcji do Unii Europejskiej.

¹ M. Lake(red.), The EU & Turkey. A Glittering Prize or a Millestone?, The Federal Trust for Education and Research, Londyn 2005, s.68.

² Zob. A. Pawlikowski, Kryzys finansowy w Turcji w latach 2000-2001, "BANK I KREDYT" wrzesień 2006, s. 14-31.